اوراق اختیار فروش تبعی همان طرح بیمه سهام است. طرحی که توسط خود شرکت‌ها ارائه می‌شود. بر اساس ساز و کار این اوراق، فروشنده یا همان شرکت منتشرکننده سهام، تعهد می‌کند که تعداد مشخصی از سهام شرکت را در قیمت و تاریخی از پیش تعیین‌شده، از سهامدار خریداری کند. به قیمت مشخص‌شده قیمت اعمال و به تاریخ معین‌شده تاریخ اعمال می‌گویند. در این مقاله تمامی جزئیات لازم را در مورد این اوراق بررسی می‌کنیم.

منظور از اوراق اختیار فروش تبعی چیست؟

اوراق اختیار فروش تبعی به خریدار اجازه می‌دهد تا دارایی پایه را با توجه به قیمت سهام در زمان عرضه و قیمت اعمال بیمه کند. به این ترتیب کسب بازدهی برای سرمایه‌گذار تضمین می‌شود و به همین دلیل اوراق اختیار فروش تبعی را بیمه سهام نیز می‌نامند. شرکت یا سهامدار عمده که با هدف ایجاد اطمینان و تضمین برای سهام این عمل را انجام می‌دهند، عرضه‌کننده اوراق هستند.

روش انتشار این اوراق در ایران متفاوت از سایر کشورها است. برای خرید اوراق اختیار تبعی در ایران، باید ابتدا سهام پایه را که اختیار فروش برای آن منتشر می‌شود، در پرتفو داشته باشید.

شرکت‌های منتشرکننده اوراق تبعی موظف به انتشار عمومی اطلاعیه عرضه و اعلام ویژگی‌های اوراق و شرایط آن، قبل از فروش هستند. سهامداران نیز قبل از اقدام به خرید اوراق تبعی متعلق به هر نماد، باید ابتدا اطلاعيه عرضه اوراق آن را مطالعه کرده باشند.

فرض کنید اوراق اختیار فروش تبعی برای سهام شرکت ایران خودرو در ماه آینده منتشر شود. شما باید سهام شرکت ایران خودرو را قبل از اقدام به خرید اوراق اختیار، در پرتفو خود داشته باشید.

برای مثال اگر قصد دارید تا ۱۰ هزار عدد اوراق اختیار ایران خودرو را بخرید، باید قبل از ارائه دستور خرید اوراق تبعی، تعداد ۱۰ هزار عدد از سهم شرکت ایران خودرو را در پرتفوی خود موجود داشته باشید.

اختیار فروش از اجزای ابزار مشتقه محسوب می‌شود. این ابزار بازار مشتقه جزو ابزار پوشش ریسک می‌باشد. اختیار فروش حق اعمال اوراق را در تاریخ معینی از آینده، به قیمت اعمال (قیمتی که در برگه مشخص شده است) به دارنده آن می‌دهد. لازم به ذکر است که باید بابت موقعیت خرید اختیار معامله مبلغی تحت عنوان هزینه اولیه پرداخت کنیم.

نحوه اعمال اوراق اختیار فروش تبعی

زمانی که قیمت سهام در روز اعمال بیشتر از قیمت اعمال ذکرشده در اختیار فروش باشد، دارنده گواهی اختیار، قادر به اعمال آن نیست.اما اگر در تاریخ اعمال قیمت پایانی سهم پایه از قیمت اعمال آن کمتر باشد، برای اعمال اوراق اختیار فروش، سهامدار باید از طریق کارگزاری‌ها، درخواست خود را حداکثر تا ساعت ۱۳ روز اعمال، ارسال کند.
کارگزار نیز اجازه دارد حداکثر ۱۰ روز قبل از تاریخ اعمال، درخواست‌ها را از مشتریان خود دریافت و در روز سررسید به سازمان بورس (seo.ir) ارائه دهد.

ارائه درخواست اعمال طی مهلت مقرر به سازمان بورس طی مراحل زیر انجام خواهد شد:

1. ابتدا سهم به همان قیمت اعمال مشخص شده، از دارنده اوراق اختیار فروش تبعی به عرضه‌کننده آن انتقال می‌یابد.
2. در مرحله بعد تفاوت قیمت اعمال مشخص شده و با توجه به قیمت پایانی سهم پایه در روز اعمال، محاسبه می‌شود. این مابه‌التفاوت قیمت به دارنده اوراق اختیار تبعی پرداخت می‌شود. پرداخت به صورت نقدی و یا به شکل واگذاری سهم خواهد بود؛ که در این صورت سهام پایه از عرضه‌کننده به دارنده اوراق اختیار فروش تبعی منتقل می‌شود.

نکات مهمی که درباره اوراق اختیار فروش تبعی باید بدانید!
اوراق اختیار دارای دو شیوه اعمال اروپایی و آمریکایی هستند. برخلاف حالت اعمال اروپایی که دارنده آن تنها در تاریخ سررسید قادر به اعمال آن است، در حالت آمریکایی سرمایه‌گذار در هر تاریخی تا روز سررسید، می‌تواند اوراق اختیار را اعمال کند.

برای مثال اگر تاریخ شروع ۲۰ تیر ۱۴۰۰ و تاریخ اعمال ۲۰ آبان ماه باشد، در حالت اعمال آمریکایی سرمایه‌گذار در هر تاریخی که بین این بازه زمانی قرار بگیرد، می‌تواند اوراق اختیار خود را اعمال کند اما در همین مثال اگر حالت اعمال اروپایی باشد، فقط در تاریخ سررسید یعنی ۲۰ آبان ماه قابلیت اعمال اوراق اختیار برای دارنده آن فراهم است.

اوراق فروش تبعی که در ایران رایج است، از نوع اختیار فروش اروپایی است که دارنده آن تنها در تاریخ درج شده در برگه، می‌تواند آن را اعمال کند.

امکان فروش آنی اوراق اختیار فروش بعد از خرید آن وجود ندارد. این اوراق قابل معامله در بازار ثانویه نیست؛ بنابراین فاقد معاملات ثانویه است. یعنی امکان فروش اوراق خریداری شده در طول دوره معاملاتی وجود ندارد وتنها در یک مرحله و توسط ناشر مورد معامله قرار می‌گیرد.

اگرچه شرکت منتشرکننده اوراق، در زمان انتشار قیمت روز اعمال را مشخص می‌کند، اما درصد سود و زیان خریدار مشخص نخواهد بود. نوسان‌های قیمتی سهام تا تاریخ سررسید عامل اصلی در محاسبه سود یا ضرر خریدار است‌. بنابراین این‌که شما در چه قیمتی سهام پایه را خریداری کرده باشید و در روز اعمال به چه قیمتی آن را منتقل کرده باشید، درصد سود شما را مشخص خواهدکرد.

خریدار اوراق اختیار فروش تبعی فقط در تاریخ اعمال قادر به اعمال اختیار فروش خود است و این اوراق پس از تاریخ اعمال ارزشی نخواهد داشت. درصورتی که تا تاریخ مشخص‌شده از این اوراق استفاده نکنید، اوراق اعمال نمی‌شوند و عرضه‌کننده تعهدی درقبال آن نخواهد داشت.

مبلغی که در ازای خرید اوراق اختیار فروش تبعی پرداخت می‌شود غیر قابل بازگشت است. در واقع شما بابت بیمه کردن سهام خود مبلغی پرداخت می‌کنید. بنابراین این مبلغ غیر قابل برگشت خواهد بود.

بعد از اعمال اوراق اختیار فروش تبعی اگر شرکت منتشرکننده اوراق در پرداخت حقوق مشتری تاخیر یا کوتاهی داشته باشد، مبلغی تحت عنوان جریمه توسط سازمان بورس از او دریافت و به سهامدار پرداخت می‌شود.

در این شرایط که حقوق مشتری با کوتاهی و تاخیر پرداخت می‌شود، سود روزشمار به سهامدار تعلق می‌گیرد. این سود روزشمار بر اساس فرمول مشخص‌شده که از ابتدا و در زمان انتشار اوراق توسط شرکت ارائه شده، محاسبه می‌شود.

خرید اوراق بیشتر از تعداد سهام پایه، بی‌فایده است. خریدار اوراق نباید بیش از دارایی پایه که در اختیار دارد، اوراق اختیار فروش تبعی تهیه کند. همچنين خریدار اوراق تبعی باید محدودیت‌های خرید هر کد معاملاتی را که در اطلاعیه عرضه اوراق اختیار فروش تبعی ذکر شده ‌است، رعایت کند. در صورت عدم رعایت محدودیت‌های ذکرشده، آن تعداد از اوراق اختیار فروش تبعی که برای خریدشان به محدودیت‌های عنوان شده توجه نشده باشد، فاقد اعتبار می‌شود. در این شرایط مبلغ پرداختی توسط خریدار پس از کم‌شدن هزینه‌ها، به عرضه‌کننده تعلق می‌گیرد.

معمولا نماد اوراق فروش تبعی با اضافه کردن حرف «ه» به بخشی از نماد سهم پایه و تاریخ سرسید اوراق، ساخته می‌شود. مثلا هصیکو ۴۰۵، نماد اوراق اختیار فروش تبعی سهم تاصیکو است که سرسید آن اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۰ است.

مشخصات آگهی عرضه

فرم آگهی یا اطلاعیه عرضه باید اطلاعاتی مشخص به خریدار ارائه کند. این اطلاعات عبارتند از:

سهم پایه: سهمی که اوراق اختیار فروش تبعی مبتنی بر آن است.

برای مثال اوراق اختیار تبعی بر روی سهام شرکت سرمایه‌گذاری صدر تامين ( تاصیکو ) با نماد هصیکو ۴۰۵ منتشر می‌شود. در این مثال سهام شرکت سرمایه‌گذاری صدر تامین با نماد تاصیکو، سهم پایه اوراق اختیار فروش تبعی هصیکو ۴۰۵ است.

قیمت اعمال: قیمتی مشخص است که عرضه‌کننده سهام متعهد می‌شود تا سهام پایه اوراق تبعی را در روز اعمال با آن قیمت تسویه و از سهامدار دریافت کند.

تاریخ اعمال: تاریخی است که برای اعمال اوراق اختیار فروش تبعی تعیین می‌شود.

سقف خرید: بیشترین تعداد اوراق اختيار تبعی که توسط شخصی حقیقی یا حقوقی امکان خریداری دارد را سقف خرید گویند.
کل حجم عرضه: حداکثر تعداد اوراق اختیار فروش تبعی که عرضه‌کننده در دوره معاملاتی عرضه می‌کند.

حداقل حجم عرضه روزانه: حداقل تعداد اوراق اختیار فروش که امکان دارد توسط عرضه‌کننده در یک روز عرضه شود.

قیمت عرضه: قیمتی که اوراق اختیار تبعی در بازار با آن قیمت توسط شرکت ناشر فروخته می‌شود. این قیمت در هر روز با فرمول مشخصی محاسبه می‌شود و ثابت نیست.

دوره معاملاتی: فاصله اولین روز معاملاتی و آخرین روز معاملاتی اوراق اختیار فروش تبعی را دوره معاملاتی می‌نامند.

عرضه‌کننده: شخصی که پس از دریافت مجوز از سازمان بورس، به عرضه اوراق اختیار فروش با رعايت قوانین اقدام می‌کند.

سررسید: آخرین روز از دوره معاملاتی که پس از پایان ساعت معاملاتی آن روز، قابلیت اعمال اوراق اختیار فروش تبعی فعال می‌شود.

سخن آخر

اوراق اختیار فروش تبعی نوعی بیمه برای سهام است. اوراقی که هدف از انتشار آن کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه و اطمینان بخشیدن به سهامداران است. ابزاری که علاوه بر سهامدار، شرکت‌ها نیز می‌توانند از کاربردهای آن استفاده کنند. اوراق تبعی، فروش سهم در یک قیمت عادلانه را عملا تضمین می‌کند. این مسئله نشانه‌ای از ارزندگی سهم به بازار ارائه می‌کند که خود منجر به تضمین سود سهامداران خواهدشد. علاوه بر این شرکت با افزایش قیمت سهام خود، با توجه به این‌که اوراق ابطال می‌شوند، نیاز به پرداخت وجه ندارد. همین مسئله نیز باعث می‌شود تا درآمد بیشتری برای شرکت شناسایی شود. در نتیجه اوراق اختیار فروش تبعی نوعی معامله دو سر برد برای سهامدار و شرکت است.

به نقل از سایت آکادمی بورس: (لینک مطلب)